Το άγχος: Η πηγή του κακού

Κάθε χρόνο εκατομμύρια άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους από ασθένειες που σχετίζονται με το άγχος. Οι καρδιακές παθήσεις, τα εγκεφαλικά επεισόδια, ακόμη και ορισμένες μορφές καρκίνου μπορεί να προκαλούνται από το στρες. Αν συμπεριλάβουμε και το κάπνισμα, την υπερκατανάλωση τροφής, το αλκοόλ, τα ναρκωτικά, ως συνήθειες για την αντιμετώπιση στρεσογόνων καταστάσεων, γρήγορα αντιλαμβανόμαστε ότι βρισκόμαστε στη μέση μιας μεγάλης επιδημίας με σοβαρές, συχνά θανατηφόρες συνέπειες.

Η αντίδραση του οργανισμού στο στρες

Οι πρώτοι ερευνητές του στρες διαπίστωσαν ότι, ανεξάρτητα από τους περιβαλλοντικούς στρεσογόνους παράγοντες, μια γενικευμένη φυσιολογική αντίδραση ενεργοποιείται στον οργανισμό που ονομάζεται «πάλη ή φυγή» (“fight or flight”).

Όταν ένα άτομο αντιμετωπίζει μια στρεσογόνα κατάσταση, το μέρος του σώματος που παρατηρεί για πρώτη φορά το ερέθισμα μεταφέρει το σήμα προς τον εγκέφαλο. Το μήνυμα διέρχεται διαμέσου του συστήματος ενεργοποίησης στον υποθάλαμο και θάλαμο. Όταν ο υποθάλαμος βιώνει το σήμα του στρεσογόνου παράγοντα ενεργοποιεί ταυτόχρονα τις δύο κύριες οδούς του στρες: το αυτόνομο νευρικό σύστημα και το ενδοκρινικό σύστημα. Όταν το συμπαθητικό τμήμα του αυτόνομου νευρικού συστήματος ενεργοποιείται από τον υποθάλαμο, επηρεάζονται ορισμένες λειτουργίες όπως ο καρδιακός ρυθμός, η πίεση του αίματος, η αναπνοή και η ρύθμιση του σωματικού υγρού. Ταυτόχρονα, διεγείρεται η υπόφυση, η οποία με τη σειρά της απελευθερώνει ορισμένες χημικές ορμόνες. Η χημική κορτιζόλη απαντά με την αύξηση του σακχάρου στο αίμα, ώστε να υπάρχει ενέργεια για δράση. Η αλδοστερόνη αυξάνει την πίεση του αίματος. Η επινεφρίνη (αδρεναλίνη) και η νορεπινεφρίνη παράγονται επίσης μαζί με τη θυροξίνη. Αυτές οι χημικές ουσίες του εγκεφάλου με τη σειρά τους προκαλούν:

1. Επιτάχυνση του καρδιακού ρυθμού

2. Διαστολή των στεφανιαίων αρτηριών

3. Διαστολή των βρόγχων

4. Αύξηση της δύναμης των καρδιακών συστολών

5. Αύξηση του ρυθμού του μεταβολισμού

6. Αύξηση του άγχους

7. Αύξηση στην κινητικότητα του γαστρεντερικού σωλήνα

8. Αύξηση στον ρυθμό και το βάθος της αναπνοής

9. Μείωση αισθήματος κόπωσης

10. Ξηροστομία

11. Διαστολή της κόρης

Προβλήματα υγείας που προκαλεί το στρες

Τα σωματικά προβλήματα που σχετίζονται με το χρόνιο στρες περιλαμβάνουν τη μείωση της ανοσολογικής απόκρισης, τη χρόνια μυϊκή ένταση και την αυξημένη αρτηριακή πίεση. Αυτά τα προβλήματα μπορεί τελικά να οδηγήσουν σε σοβαρές απειλητικές για τη ζωή ασθένειες, όπως είναι οι καρδιακές προσβολές, η νεφρική νόσος και ο καρκίνος. Πολλοί ερευνητές έχουν βρει ότι τα άτομα που έχουν υποστεί αρκετά στρεσογόνα γεγονότα της ζωής μέσα σε έναν χρόνο έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να νοσήσουν μέσα σε λίγα χρόνια από τα άτομα που δεν βίωσαν στρεσογόνες καταστάσεις. Μεταξύ άλλων προβλημάτων υγείας αναφέρουμε και τα εξής:

• Διάρροια
• Ναυτία
• Δυσπεψία
• Σπαστική κολίτιδα
• Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου
• Δυσκοιλιότητα
• Κρυολογήματα και λοιμώξεις κόλπων
• Κολπική μόλυνση
• Λοιμώξεις της ουροδόχου κύστης
• Μυαλγία
• Αρθρίτιδα
• Υψηλή αρτηριακή πίεση
• Καρδιακό νόσημα
• Άσθμα
• Πονοκέφαλοι
• Ημικρανίες

Αντίδραση στο στρες

Μερικά άτομα αντιδρούν στο στρες με «πάλη ή φυγή», ορισμένα άτομα μάχονται, ενώ άλλα δεν αντιδρούν καθόλου. Για να ληφθούν υπόψη οι ατομικές διαφορές στην ενεργοποίηση της αντίδρασης του στρες, προτάθηκε η έννοια της γνωστικής λειτουργίας. Με άλλα λόγια, η διαδικασία σκέψης του ατόμου στη στρεσογόνο αντίδραση θεωρείται σημαντική. Για ένα άτομο μπορεί να θεωρηθεί μία κατάσταση  στρεσογόνα, ενώ για ένα άλλο όχι. Για παράδειγμα, εάν ένας καθηγητής βάλει απροειδοποίητο τεστ, ο φοιτητής “Α” βιώνει έντονο άγχος και αντιδρά με «πάλη ή φυγή». Ο φοιτητής “Β” ενδέχεται να μην αγχωθεί. Αυτό θα μπορούσε να συμβεί, διότι φοιτητής “Α” δεν διάβασε, ενώ ο μαθητής “Β” είναι προετοιμασμένος.

Ένα άτομο που διεγείρεται από κάτι στρεσογόνο αξιολογεί το ερέθισμα για να διαπιστώσει εάν είναι μια πηγή: α) απειλής, β) απώλειας ή βλάβης, γ) πρόκλησης ή δ) ασήμαντη. Εάν κατά την εκτίμηση καθορίζεται ότι το κίνητρο είναι ασήμαντο ή αβλαβές, δεν ενεργοποιείται το στρες. Ωστόσο, αν η στρεσογόνος κατάσταση ληφθεί ως επιβλαβής ενεργοποιείται η αντίδραση στο στρες. Εάν πραγματοποιηθεί η λήψη τριών βαθιών αναπνοών πριν την έναρξη της ομιλίας, τότε θα επανέλθει η φυσιολογική λειτουργία. Εάν, όμως, η αντιμετώπιση δεν είναι επιτυχής και το άτομο βιώνει χρόνιο άγχος πρόκειται να δημιουργηθούν σωματικά και ψυχολογικά προβλήματα υγείας.

Στρες και εθιστικές συμπεριφορές

Σύμφωνα με διάφορους συγγραφείς στο βιβλίο The Addictive Behaviors, τα άτομα με ψυχαναγκαστικές διαταραχές, συμπεριλαμβανομένου του αλκοόλ, τα τυχερά παιχνίδια, την υπερκατανάλωση τροφής ή το κάπνισμα, συχνά σημειώνουν αρνητική συμπεριφορά ή σημειώνεται υποτροπή μετά από ένα αγχωτικό χρονικό διάστημα. Πράγματι, η συναισθηματική φόρτιση οδηγεί στην αύξηση της κραιπάλης. Η οργή που δημιουργείται από καταστάσεις στρες παίζει επίσης ρόλο σε κάποιες εθιστικές διαταραχές. Για παράδειγμα, τα άτομα που δεν εκφράζουν το θυμό τους συχνά γίνονται εσωστρεφείς. Όταν συμβεί αυτό, μπορεί να οδηγήσει σε κατάθλιψη. Για την ανακούφιση από τη δυσφορία που αισθάνονται επειδή δεν έχουν εκφράσει την οργή τους, τα άτομα αυτά αρχίζουν να τρώνε ή να ασχολούνται με άλλες εθιστικές συμπεριφορές.

Μερικοί ερευνητές πιστεύουν ότι το στρες συμβάλλει σε εθιστικές συμπεριφορές. Τα άτομα αρχίζουν να χρησιμοποιούν τα φάρμακα ως τρόπο για την ανακούφιση του άγχους και της έντασης. Ωστόσο, η λήψη ουσιών ή οποιαδήποτε άλλη εθιστική συμπεριφορά αυξάνει το άγχος και το στρες διαιωνίζοντας έτσι ένα φαύλο κύκλο.

Τελικά, ανάλογα με το ιστορικό της οικογένειας και τις επιδράσεις του περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένων των τρόπων αντιμετώπισης των καθημερινών στρεσογόνων παραγόντων, το άτομο είτε μαθαίνει να ζει με το άγχος κατά τρόπο θετικό είτε αναπτύσσει σωματικά, συναισθηματικά ή εθιστικά προβλήματα συμπεριφοράς.

της Σάννα Νάνου
ΠΗΓΗ