Νάξος: Πετώντας στη Ράχη του Αιγαίου

«Γλύκα μεγάλη είχε το νησί ετούτο, αγαθά τα πρόσωπα των ανθρώπων, σωροί τα πεπόνια, τα ροδάκινα, τα σύκα κι η θάλασσα ήρεμη. Κοίταζα τους ανθρώπους – ποτέ οι άνθρωποι αυτοί δεν τρόμαξαν από σεισμό ή από Τούρκο, και τα μάτια τους δεν καίγουνταν. 
Εδώ η λευτεριά είχε σβήσει τη λαχτάρα για τη λευτεριά…Ασφάλεια ήταν το πρώτο δώρο του νησιού που ένιωσα περιδιαβάζοντας στη Νάξο.»

                                                                         (Ν. Καζαντζάκη – «Αναφορά στον Γκρέκο»)

Ένα αφιέρωμα σαν και αυτό δεν θα μπορούσε να ξεκινήσει δίχως την αναφορά του Ν. Καζαντζάκη για το νησί, που ουδέποτε εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους του από το 4.000 π.Χ. μέχρι και σήμερα.

Όσοι έχουν επισκεφτεί αυτό τον τόπο έχουν καλύψει στο έπακρο και τις πέντε αισθήσεις τους, πηγή όλων των γνώσεων μας για την υλική πραγματικότητα δημιουργώντας άπειρα συναισθήματα, ξεκινώντας φυσικά από την ιστορική Πορτάρα την πύλη της Νάξου. Αυτό το νησί, μπορεί να σου κλέψει τη καρδιά όπως κάποτε στον ίδιο τούτο τόπο, ο Διόνυσος  έκλεψε την Αριάδνη.

Η Νάξος λένε είναι μόνη της ένας ολόκληρος κόσμος. Δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα αν σκεφτεί κανείς πως είναι το μεγαλύτερο νησί των Κυκλάδων και ίσως το μόνο πλήρως αυτάρκες.

Από τις παραλίες του Αγ. Προκοπίου και της Μουτσούνας, ως την κορυφή του Ζα και τον ορίζοντα που απλώνεται μπροστά του, η Νάξος, σαν αρχόντισσα μεγάλωσε τα παιδιά της προσφέροντας απλόχερα τα καλούδια της. Εύφορα εδάφη για να μην πεινάσει ποτέ ο λαός της, πλούσια τα σπλάχνα της για να προκόψει ο κόσμος της και η θάλασσα ανοιχτή και απέραντη μπροστά της για να γνωρίσουν οι Αξιώτες τον κόσμο και να διαλαλήσουν τις ομορφιές του τόπου τους.

Όταν αναφέρεται κάποιος σε ετούτο το νησί δε μπορεί να παραλείψει την πλούσια παραγωγή προϊόντων κάθε λογής που μερικά από αυτά είναι μοναδικά στον κόσμο. Ξεκινώντας από το μεθυστικό κίτρο Νάξου, που 3 αιώνες τώρα φύεται εδώ, καταλήγοντας στη γλυκιά γραβιέρα, το πικάντικό αρσενικό και τις γαστρονομικές δημιουργίες που κουβαλούν το άρωμα των μυρωδικών της Αξιώτικης γης. Όλα αυτά περιτριγυρισμένα από την αλμύρα της θάλασσας, ντυμένα με τους ήχους και τις μελωδίες που ξεκινάν από το βάθος του χρόνου και μας συντροφεύουν ως σήμερα.

Μέτα από μία περίοδο εκμοντερνισμού, για την ανάδειξη των υλικών αξιών, τα τελευταία χρόνια επικρατεί ευτυχώς η αντίληψη για την επιστροφή στις πολιτισμικές μας ρίζες, οι οποίες είναι άρρηκτα συνδεδεμένες  με τη γλώσσα μας, τη θρησκεία μας και φυσικά τα πνευματικά και ιστορικά μας αποθέματα, και ο λαός μας, ευτυχώς γνωρίζει πώς να κρατά τις παραδόσεις.

Κάπου εδώ ανοίγουμε πανιά για Νάξο…ελπίζοντας να βρει ο καθένας το θησαυρό που του κρύβει το νησί.

Λίγη ιστορία….                

Πρώτοι κάτοικοι της Νάξου θεωρούνται οι Θράκες, τους οποίους διαδέχτηκαν οι Κάρες από τη Μ. Ασία με αρχηγό τους το Νάξο, εξ’ ού και η ονομασία του νησιού. Εδώ γεννήθηκε και μεγάλωσε ο θεός Διόνυσος, εδώ πήρε γυναίκα του την Αριάδνη της οποίας ο θάνατος ήταν συνδεδεμένος με την ανάσταση της φύσης. Οι Νάξιοι γιόρταζαν με ιδιαίτερη λαμπρότητα τον Διόνυσο και την αναγέννηση της φύσης. Τοπωνύμια που διασώζονται ως τις μέρες μας μαρτυρούν τη λατρεία του Δία (όρος Ζας) και του Απόλλωνα (ομώνυμος οικισμός στα Βόρεια του νησιού).

Την 3^η χιλιετία π.Χ. η Νάξος διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο ως ένα από τα κέντρα του Πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού. Κατά την αρχαϊκή περίοδο η Νάξος πρωταγωνιστεί ξανά στον πολιτισμό και τη δημιουργία. Μάρτυρες ως τις μέρες μας στέκουν οι δύο υπερμεγέθεις κούροι από μάρμαρο καθώς και τα αφιερώματα του νησιού στη Δήλο και τους Δελφούς.

Σημαντική θέση είχε η Νάξος και κατά τους Βυζαντινούς χρόνους με κέντρο το ηπειρωτικό τμήμα του νησιού και συγκεκριμένα την περιοχή του Σαγκρίου που χαρακτηρίζεται ως «Μικρός Μυστράς». Το 13^ο αιώνα ξεκινά η Ενετοκρατία με τον Μάρκο Σανούδο να ιδρύει το «Δουκάτο του Αιγαίου Πελάγους» με πρωτεύουσα τη Νάξο. Η Τουρκοκρατία στο νησί δεν ήταν ίδια με την ηπειρωτική Ελλάδα μιας και οι Τούρκοι δεν αποίκησαν ποτέ τη Νάξο, όπως και τις λοιπές Κυκλάδες. Την Επανάσταση οι Ναξιώτες κήρυξαν στις 6 Μαΐου του 1821.

Στο αρχαιολογικό μουσείο της Νάξου ο επισκέπτης θα θαυμάσει ευρήματα από τα νεολιθικά ως και παλαιοχριστιανικά χρόνια. Η συλλογή των  πρωτοκυκλαδικών μαρμάρινων ειδωλίων είναι μοναδική και φιλοξενεί ευρήματα από τις ανασκαφές που πραγματοποιούνται στο νησί από το πέρας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ως και σήμερα.

Το μουσείο στεγάζεται σε ένα κτήριο που έχει ανακηρυχτεί ιστορικό μνημείο. Σκοπός αρχικά ήταν η στέγαση του της σχολής των Ιησουητών αλλά τελικά ως τις αρχές του 20^ου αποτέλεσε τη σκέπη της Εμπορικής Σχολής μεταξύ των μαθητών της οποίας υπήρξε και ο Νίκος Καζαντζάκης.

Σπουδαίοι αρχαιολογικοί χώροι εκτείνονται σε όλο το νησί μαρτυρώντας τους τόπους λατρείας και τους θεούς που οι κάτοικοι λάτρευαν κατά τη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας του νησιού. Εντυπωσιακότερη ίσως είναι η τοποθεσία «Παλάτια» όπου ο τύραννος της Νάξου Λύγδαμις ήθελε να χτίσει έναν μοναδικό σε μέγεθος και ομορφιά ναό προς τιμήν του θεού Απόλλωνα. Αδιαμφισβήτητος μάρτυρας και τρανταχτή απόδειξη αποτελεί η «Πορτάρα», σήμα κατατεθέν του νησιού.

…και λίγη μαγεία…

Κάθε χρόνο οργανώνεται από τον Πολιτιστικό Οργανισμό «ΑΙΩΝ» το φεστιβάλ Νάξου με πλήθος καλλιτεχνικών δρώμενων που καλύπτουν όλο το φάσμα των τεχνών (εικαστικά, θέατρο, μουσική, χορός, λόγος). Το φεστιβάλ δεν περιορίζεται σε ένα μόνο μέρος όπου διεξάγεται. Τα βασικά σημεία διεξαγωγής εκδηλώσεων είναι:

Α. Πύργος Μπαζαίου, μνημείο 17^ου αιώνα, στην ενδοχώρα της Νάξου. 12^ο χλμ. Οδού Χώρας-Αγιασσού.

Β. Ιερό του Διονύσου στη θέση Ύρια, 3 χλμ. από τη Χώρα. Ο αρχαιολογικός χώρος έχει τιμηθεί με το βραβείο Europa Nostra για την αναστήλωση και την επιτυχημένη ενσωμάτωσή του στο φυσικό περιβάλλον.

Γ. Αμφιθέατρο Μανώλης Ψαρράς, Φιλώτι. Ανοιχτό αμφιθέατρο 700 θέσεων για αθλητικές και πολιτιστικές δραστηριότητες.

Δ. Αμφιθέατρο Ιάκωβος Καμπανέλλης, στο Δημαρχιακό Μέγαρο, στη Χώρα Νάξου.

Πλέον αντιπροσωπευτικά για το Φεστιβάλ Νάξου είναι τα λόγια του Στέλιου Κρασανάκη, καλλιτεχνικού διευθυντή του Φεστιβάλ:

«Τα φώτα του Φεστιβάλ Νάξου ανάβουν για 13^η συνεχή χρονιά και φωτίζουν ένα λαμπρό πρόγραμμα. Με διάρκεια σχεδόν διπλάσια από τα προηγούμενα έτη, νέες συνεργασίες με φορείς της Νάξου και με τα νησιά της Πάρου και της Τήνου, που συναποτελούν τον «Κύκλο Κυκλάδων», ένα πρόσφατο όσο και ελπιδοφόρο θεσμό, απαντάμε δημιουργικά και δυναμικά στην περιρρέουσα κατήφεια. Με ενάργεια αναγνωρίζουμε τα προβλήματα του καιρού μας και προσφέρουμε εκδηλώσεις που συν-κινούν την σκέψη αλλά και την ψυχή. Όλες οι παραστατικές τέχνες που φιλοξενούνται στον Πύργο Μπαζαίου και σε άλλους επιλεγμένους χώρους του νησιού, διατρέχονται από την αναγκαιότητα της ανεκτικότητας του Άλλου, τόσο επιτακτική στις μέρες μας. Από την εναρκτήρια performance ανάγνωσης «Ο ξένος που έφυγε» έως την καταληκτήρια παρουσίαση «Ο γνώριμος και ξένος εαυτός μας». Με καινούργιες συνεργασίες, ιδέες και πρακτικές το Φεστιβάλ Νάξου δεν παύει να αναζητά, να ανακαλύπτει και να εκφράζει με τόλμη τα σημερινά κοινωνικά και αισθητικά ζητήματα.

Συνεχίζει να αποτελεί τόπο συνάντησης, συνέργειας και ανταλλαγής».

Παραδοσικά Προϊόντα της Νάξου

Γραβιέρα και αρσενικό

Η ναξιώτικη γραβιέρα, προϊόν με «Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης» (ΠΟΠ) είναι γνωστή ανά τον κόσμο για την φίνα και γλυκιά της γεύση. Αποτέλεσμα παράδοσης αιώνων η παραγωγή της γραβιέρας φτάνει ως τα μέσα του 20^ου αιώνα όπου και σημειώνεται σημαντική άνοδος της παραγωγής κτηνοτροφικών προϊόντων στο νησί.

Με διόλου ευκαταφρόνητο όγκο παραγωγή πρώτης ύλης και ποιότητα έντονα επηρεασμένη από το νησιωτικό χαρακτήρα του τόπου εκτροφής, οι παραγωγοί των πεδινών περιοχών της Νάξου διαθέτουν μέσω σύγχρονων μονάδων και δικτύων διανομής τη ναξιώτικη γραβιέρα σε όλο τον κόσμο.

Η παραγωγή της γραβιέρας Νάξου είναι μια εργασία που απαιτεί υπομονή και απόλυτο σεβασμό στη μητέρα φύση. Τα ζώα τρέφονται με ότι τους προσφέρει η Ναξιακή γη. Οι παραγωγοί το συλλέγουν και παρασκευάζουν το γνωστό τυρί, τόσο με τη χρήση πρόβειου όσο και αιγοπρόβειου γάλακτος, περιμένοντας υπομονετικά τον καιρό να κάνει το θαύμα του και να ωριμάσει το τυρί κάτω από ιδανικές συνθήκες. Στην ίδια συνομοταξία ανήκει και το γνωστό «Αρσενικό» τυρί. Πικάντικό και σκληρό απαιτεί μήνες αναμονής για να το απολαύσει κάποιος.

Κίτρο

Ακόμα ένα προϊόν με «Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης» και ένα από τα τρία ποτά ΠΟΠ στην Ελλάδα, το κίτρο, αποτελεί μοναδικό προϊόν στον κόσμο. Αρχικά τα φύλλα της κιτριάς χρησιμοποιούνταν για να αρωματίσουν τη ρακί, εξ’ ού και η αρχική του ονομασία ως «κιτρόρακο».

Στα τέλη του 19^ου αιώνα η καλλιέργεια και παραγωγή του κίτρου συνεχίστηκε στο Χαλκί της Νάξου σε πιο οργανωμένο επίπεδο. Το ελληνικό λικέρ από φύλλα κιτριάς, ως ποτό πια και όχι ως μέσω αρωματισμού, ταξίδεψε σε όλα τα μέρη που μπορούσε κανείς να απαντήσει Έλληνες την εποχή εκείνη ( Μ.Ασία, Ρωσία, Αίγυπτος κ.λπ).

Η διαδικασία παραγωγής είναι επίπονη αφού τα φύλλα του δέντρου συλλέγονται κατά τους φθινοπωρινούς και χειμερινούς μήνες, καθαρίζονται και αξιολογούνται για την ποιότητά τους και μαζί με τα απαραίτητα συστατικά αποστάζονται σε μεγάλα χάλκινα καζάνια. Το εντυπωσιακό είναι πως ο τρόπος παραγωγής παραμένει κατά βάση ο ίδιος.

Σμύριδα/ Σμυρίγλι

Πρόκειται για πέτρωμα που συναντάται μόνο στη Νάξο. Η εξόρυξη ξεκίνησε το 17^ο  αιώνα, όταν ακόμα οι φεουδάρχες είχαν το απόλυτο δικαίωμα εκμετάλλευσής του κοιτάσματος. Με την ίδρυση του Ελληνικού κράτους πέρασε στα χέρια του «Ελληνικού Μονοπωλίου». Αποτέλεσε δε μέρος της εγγύησης του Ελληνικού Κράτους προς του δανειστές του κατά τη διάρκεια του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (1898).

Το κοίτασμα απαντάται στο όρος «Αμμόμαξη» βόρεια του νησιού μεταξύ των ορεινών χωριών Απείρανθος και Κόρωνος. Η παραγωγή του συνεχίστηκε ως τον Β’  Παγκόσμιο Πόλεμο με ημερομηνία σταθμό το 1925 όταν κατασκευάστηκε το «εναέριος». Ένα τελεφερίκ δηλαδή που μετέφερε το μετάλλευμα ως το λιμάνι της Μουτσούνας, όπου και φορτωνόταν στα καράβια για την εξαγωγή του και διάθεσή του στην αγορά.

Μετά τον Β’  Παγκόσμιο Πόλεμο η εξόρυξη βρίσκεται σε πολύ χαμηλά επίπεδα και το 1982 παύει και η λειτουργία του εναέριου συστήματος μεταφοράς. Το 1989 κηρύσσεται διατηρητέο μνημείο και το 2000, βάση μελέτης του ΕΜΠ, εγκρίθηκε πρόγραμμα περιηγητικής αξιοποίησης των ορυχείων της περιοχής.